یادداشت‌های یک طلبه

فقیه عالیقدر و دانشمند بزرگوار شیعه، شیخ زین الدین بن على بن احمد عاملى جبعى، معروف به « شهید ثانى» در سیزدهم شوال 911 هجرى قمرى، در خانواده علم و فقاهت زاده شد.
از برکات وجودى این شخصیت بزرگوار آن است که از وى فرزندى برومند همچون علامۀ بزرگوار ابو منصور جمال الدین حسن( صاحب معالم) به ثمر رسید که آثار گرانبهایى همچون کتاب «معالم الدین فی الأصول» را براى جهان شیعه به یادگار نهاد.
این کتاب ارزشمند چند قرن است به عنوان کتاب درسى طلاب علوم دینى در حوزۀ علمى شیعه مورد استفاده قرار مى‌گیرد و مانند کتاب پدر، یعنى « الروضة البهیة» همچنان جاویدان و پایدار است.
در أمل الآمل آمده است که شهید ثانى پس از شهادت، دو هزار جلد کتاب از خود به جاى گذاشت که دویست عدد آن به خط خود شهید بزرگوار بوده و تعدادى از آنها از آثار علمى او و مقدارى نیز از مؤلفات دیگران بوده است.
تألیفات شهید ثانى از لحاظ تاریخ تألیف از« روض الجنان» آغاز مى‌شود و به« الروضة البهیّة» پایان مى‌گیرد.
شیخ حسین بن عبد الصمد حارثى، پدر شیخ بهایى مى‌گوید: «روزى بر شهید ثانى وارد شدم و او را متفکر یافتم. او در خویشتن فرو رفته بود. علت این حالت را از او جویا شدم، به من گفت:« برادرم! چنین مى‌پندارم که من دومین شهید باشم، زیرا در عالم رؤیا سید مرتضى علم الهدى را دیدم که مجلس ضیافتى تشکیل داده و علماء و دانشمندان امامیه و شیعه در آن شرکت داشتند. وقتى من وارد مجلس شدم، سید مرتضى از جا برخاست و به من تهنیت گفت و دستور داد که در کنار استاد شهید اول بنشینم».
شهید ثانى نیز مانند بسیارى از شهداى فضیلت، قربانى مطامع دنیوى فردى فرومایه گشت. فردى که تسویه حساب خصوصى او باعث شد، چنین دانشمند با فضیلتى کشته شود. جریان چنین بود که دو نفر از مردم« جبع» براى مرافعه و محاکمه به شهید ثانى مراجعه کردند. او نیز طبق موازین دینى و ضوابط شرعى، دعوى را فیصله داد. شخص محکوم از این داورى به خشم آمد و نزد قاضى« صیدا» رفت و شهید ثانى را به رافضى و شیعه بودن متهم نمود. قاضى جریان را به سلطان سلیم، حاکم روم (عثمانى) اطلاع داد و از طرف او شخصى براى دستگیر کردن شهید، مأمور گردید، اما موفق به یافتن ایشان نشد.سلطان سلیم وزیرش «رستم پاشا» را براى دستگیرى شهید مأمور ساخت و گفت باید او را زنده دستگیر کنى و به اینجا بیاورى تا مذهب او براى ما روشن گردد. رستم پاشا که مطلع شد شهید به سفر حج رفته به طرف مکه رفت و در اثناء راه مکه به شهید ثانى رسید و او را دستگیر کرد. شهید ثانى از او براى انجام سفر حج مهلت خواست و او هم موافقت نمود. در راه وقتى وارد کشور روم شدند رستم پاشا به واسطه تحریک شخصى در کنار دریا استاد بزرگوار را شهید کرد و سر بریدۀ او را به حضور سلطان آورد. سلطان بر او برآشفت و سخت او را مورد توبیخ قرار داد. مدت سه روز جسد او بر روى زمین ماند و سرانجام پیکر شریف او را به دریا افکندند. جریان شهادت آن بزرگوار در سال 966 هجرى قمرى رخ داد.
کتاب « الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة» از بهترین شروح اللمعة الدمشقیة تألیف شهید اول است که یک دورۀ نیمه استدلالى فقه امامیّه را در بردارد.
به نقل از نرم افزار «جامع فقه اهل بیت علیهم السلام 2»، مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى‌ (نور)

شمس الدین ابو عبد الله محمد بن محمد بن حامد بن مکى جزینى عاملى، معروف به شهید اول (م 786 ق) شاگرد فخر المحققین( فرزند علامۀ حلى) بوده که شاگرد شاگردان علامۀ حلى است.

شهید اول، محمد بن مکى بن احمد عاملى نبطى جزینى، نخستین شهید بزرگوار از این سلسلۀ نور و رحمت در این طیف و قشر است که شاید از نظر نداشتن همتا و نظیر در رتبه و منزلت فقهى و علمى، او را «شهید اول» و نخستین شهید گفته‌اند.

سرانجام شهید اولدر روز پنج‌شنبه نهم جمادى الأولى سال 786 هجرى در عهد سلطنت برقوق، با فتواى قاضى برهان الدین مالکى و عباد بن جماعۀ شافعى، پس از تحمل یک سال حبس و زندان در قلعۀ شام به شهادت رسید.

در همان ایام حبس بود که کتاب ارزشمند اللمعة الدمشقیة را در مدت 7 روز تألیف کرد در حالى که از منابع فقه تنها المختصر النافع در اختیارش بود.

به دلیل کینه‌ها و عداوت‌هاى دیرینه‌اى که از تشیع و علماى شیعه و آن بزرگوار داشتند، بدن شریفش را به دار کشیده و سنگسار کردند و مورد اهانت‌ها قرار دادند.

کتاب « اللمعة الدمشقیّة فی فقه الإمامیّة» تألیف شهید اول( م 786 ق) است که در بردارندۀ یک دوره از مهم‌ترین مباحث فقهى مى‌باشد که به سبک فقه فتوایى نوشته شده و گاهى نیز به صورت بسیار مختصر مباحث استدلالى در آن دیده مى‌شود.

از آنجا که شهید اولادیب بزرگ و شاعر با ذوقى بوده است، به تعابیر فقهى متداول آن زمان بسنده ننموده است بلکه با دگرگونى در تعابیر فقهى زمان خود و با استفاده از علم معانى و بیان و بکارگیرى زیباترین تعابیر اثرى جاودانه را ایجاد نموده است.

حواشى و شروح متعددى همچون «الروضة البهیّة» شهید ثانى (م 966 ق)، «شرح لمعه» شیخ على کاشف الغطاء (م 1353 ق)،«شرح لمعه» سید محمدرضا بن محمد بحر العلوم( م 1253 ق) بر این کتاب نوشته شده است.

شهید اولدر این کتاب در ابتدا احکام هر باب را ذکر نموده و پس از آن مسائلى که با این احکام ارتباط داشته و سپس مستحبات و مکروهات را بیان نموده است و آن چنانکه در پایان کتاب آمده است نظریات مشهور از فقها در آن ذکر شده است (و لم نذکر فیها سوى المهم و هو المشهور بین الأصحاب).

آن چنانکه فرزند فاضل مؤلف، ابو طالب محمد گفته است کتاب به درخواست شمس الدین محمد آوى یکى از اصحاب و نزدیکان سلطان على بن مؤید از سلاطین سربداران خراسان نوشته شده است تا این کتاب مرجع در احکام فقهى و حکومتى آنان باشد. شهید أوّل در خطبۀ کتاب از وى تعبیر به «بعض الدیانین» و در پایان تعبیر به «بعض الطلاب» نموده است.

آن چنانکه شهید ثانى در مقدمۀ کتاب الروضة البهیّة بیان نموده است کتاب اللمعة الدمشقیة در یک هفته و در سال 782 ق تألیف شده است. ولی شیخ حر عاملى (م 1104) در أمل الآمل ذکر نموده که این کتاب در زندان قلعه شام و در سال 786 ق نوشته شده و در نزد شهید اوّل فقط مختصر النافع محقق حلّى موجود بود صحیح نمى‌باشد. (أمل الآمل ج 1 ص 182، 183).

مباحث کتاب اللمعة الدمشقیّة نظیر شرائع الإسلام در چهار قسمت عبادات، معاملات، ایقاعات و احکام مطرح شده است ولى از نظر تقسیم‌بندى کتاب‌ها در بعضى موارد با کتب فقهى متداول تفاوت‌هایى دارد. این کتاب‌ها عبارتند از: طهارة، صلاة، زکاة، خمس، صوم، حج، جهاد، کفارات، نذر و توابع آن، قضاء، شهادت، وقف، عطیّه، متاجر، دین، رهن، حجر، ضمان، حواله، کفاله، صلح، شرکت، مضاربه، ودیعه، عاریه، مزارعه، مساقاة، اجاره، وکالة، شفعه، سبق و رمایه، جعاله، وصایا، نکاح، طلاق، خلع و مباراة، ظهار، ایلاء، لعان، عتق، تدبیر و مکاتبه، اقرار، غصب، لقطه، احیاء موات، صید و ذبائح، اطعمه و اشربه، میراث، حدود، قصاص، دیات. از کتاب طهارت تا جهاد، قسمت عبادات است و سایر قسمت‌ها با یکدیگر آمیخته شده‌اند. از کتاب شرکة تا نکاح، قسمت معاملات است، و کتاب‌هاى حدود، قصاص، دیات، قضاء و شهادت، قسمت احکام است و بقیۀ کتاب‌ها قسمت ایقاعات مى‌باشند.

کتاب اللمعة الدمشقیة از زمان تألیف مورد توجه فقها واقع شده و شروح و حواشى متعددى بر آن نوشته شده است و حتى آن را ترجمه نموده و به شعر در آورده‌اند. عروف ترین شرح ین کتاب، «الروضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیّة» تألیف شهید ثانى (م 966 ق) (ذ/ 14/ 49) است.

به نقل از نرم افزار «جامع فقه اهل بیت علیهم السلام 2»، مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى‌ (نور)